De interactieve binnenstadsvolkstuin van Annechien Meier

Voor een openbaar plein in het centrum van Den Haag heeft Annechien Meier een installatie van een interactief volkstuinkunstproject ontwikkeld. Het Panderplein (1250 m2) grenzend aan het Buitenom, de Spijkermakersstraat en Brouwersgracht bevindt zich in het Pandercomplex. Dit historische pand in het centrum van Den Haag werd eind jaren tachtig omgebouwd tot een woon-werkgemeenschap en zelfbeheerorganisatie. De sociale veiligheid in het gebied dient op een positieve, onderscheidende manier te worden herwonnen voor bewoners en omwonenden.

Voorstel volkstuinproject op Panderplein (locatie 1 op de kaart verderop in dit artikel)

In het  werk van beeldend kunstenaar Annechien Meier staat communicatie tussen mensen in stedelijke of landschappelijke omgeving centraal. Zij verkent landschappelijke en urbane leefgebieden en onderzoekt hoe mensen hierin leven en wonen middels haar installaties. (Volks)tuinen staan in haar werk vaak centraal. In algemene zin weerspiegelen tuinen inzichten en waarden van een cultuur, tijd, of plaats.

Het projectplan is om een openbaar toegankelijk, anoniem, stenen plein te veranderen in een duurzame, agrarische binnenstadsvolkstuin waarbij een nieuwe interactieve functie voor bewoners aan het plein wordt gegeven. Door qua omgeving, plek en uitvoering een breed spectrum van specifieke methodes /innovaties die het kweken van groenten en bloemen eenvoudiger, duurzamer en productiever maken te onderzoeken ontstaat een onderzoeksplek. Een voorbeeldproject wat reeds bestaande of te ontwikkelen projecten op lokaal, nationaal of internationaal niveau met elkaar kan verbinden.

Voorstel voor een Organic Plaza aan Brouwersgracht (locatie 2 op de kaart)

Het project gaat uit van cradle to cradle principes en bestaat uit het weghalen van grote delen van de bestaande bestrating en deze stenen te hergebruiken voor de aanleg van ruime vierkanten borders van verschillende hoogten. De aanleg hiervan staat gepland voor het voorjaar 2010. Het ontwerp gaat uit van een leeg plein; d.w.z., bestaande bloembakken, ontsierende lantarenpalen worden eerst verwijderd. De nieuwe aanleg van het plein bestaat uit een verspreidt patroon van vierkante aaneengesloten borders volgens volkstuinpatroon opgebouwd met stenen afkomstig van hetzelfde  plein. De borders lopen getrapt omhoog en hebben verschillende hoogten. De scheidingsmuurtjes vormen tuinpaden voor de borders. Deze borders of kleine tuintjes worden door de bewoners van het plein zelf onderhouden.

Voedsel verbouwen
In het interactieve volkstuinkunstproject worden bewoners en omwonenden uitgedaagd actief op het plein bezig te zijn middels het gezamenlijk hebben van een tuin. Het gaat hier om het z.g. ‘fusion tuinieren’; het combineren en verbouwen van groenten en bloemen. Bijvoorbeeld het kweken van oude rassen (vergeten groenten), onbekende rassen (Portugese plukkool) en eetbare bloemen. Doorschietende groenten (zoals kool) kunnen bijzondere blikvangers worden.

Waterspintuin (locatie 3 op de kaart)

Ontmoetingsplek
Het plein wordt op deze manier een aangename(re) ontmoetingsplek voor bewoners, omwonenden en bezoekers. In het ontwerp zijn terrasjes opgenomen waar met een kop koffie gezeten kan worden. Stoelen zijn verkrijgbaar bij de centrale portieken. Hierdoor ontstaat op een spontane manier meer sociale controle en wordt het plein daarmee minder aantrekkelijk voor mensen die het plein nu soms onaangenaam maken. Voetballen en langdurig parkeren wordt door de inrichting niet meer mogelijk.

Betekenis en belang voor Den Haag
Groen is belangrijk in Den Haag: ‘groen kleurt de stad’, zoals de gemeente het noemt. De openbare groenvoorziening lijdt onder vergaande verstedelijking. Het pleinproject aan het Binnendoor geeft een tegenbeweging aan en speelt met de begrenzingen van openbare ruimte. In de stad Den Haag neemt het project een plein in dat geen groenbestemming heeft en kan zo deze openbare ruimte van bestemming wijzigen en minder statisch maken. Een nieuwe, verloren functie wordt hierin weggelegd; het verbouwen van voedsel binnen de stad. Ook kan het kunstproject gezien worden als een nieuwe visie op het gebruik van openbare ruimte in Den Haag en als voorbeeld dienen voor ander stedelijk groenbeleid. De gemeente Den Haag geeft zelf in haar groenbeleid aan dat ze van ‘kijkgroen’ meer richting ‘gebruiksgroen’ wil. Dit plan sluit daar op aan en is eigenlijk een voorloper tot het onderzoeken van de interactieve mogelijkheden voor gebruiksgroen. Met dit kunstproject wordt in Den Haag ervaring opgedaan met het verbouwen van voedsel in de stad op een nieuwe, onderscheidende manier.

Kleinschalige agrarische urbane projecten
Op nationaal en internationaal niveau kan gekeken worden naar kleinschalige agrarische projecten in de urbane omgeving die op een duurzame, cradle to cradle manier tot stand gekomen zijn en waarbij het verbouwen van groenten centraal staat. Zijn er voor een stedelijke omgeving specifieke methodes of innovaties die het kweken van groenten eenvoudiger, duurzamer en productiever maken? Welke externe factoren zijn hierbij van belang? Annechien Meier onderzocht in de stad Havanna, Cuba (maart 2009) nieuwe mogelijkheden op gebied van permacultuur, daktuinen, verticale tuinen, compostering, vruchten en uitheemse gewassen. Deze methoden zullen in het pleinproject worden toegepast: de bestemming van het plein wordt hiermee in positieve zin en op een bijzondere manier gewijzigd; door het kweken van eigen groenten, (eetbare) bloemen wordt de biodiversiteit vergroot, voor een groot gedeelte wordt de verharding weggehaald waardoor het auto’s minder parkeermogelijkheid hebben, regenwater direct kan afvloeien. Ook wordt hemelwater afgekoppeld van bestaande hemelwaterafvoer middels regenzuilen en watertanks. Door het zelf kweken van groenten en (klim)planten verbetert de luchtkwaliteit (afname fijnstof).

Het urbane landschap van Den Haag
De stedelijke opgave voor Den Haag ligt in het ontwikkelen van een duurzame toekomstvisie voor het urbane landschap van Den Haag. De stedenbouwkundige gevolgen zouden het creëren van een uitgebreide ‘groente infrastructuur’ voor de stad kunnen zijn. De productie en transportkosten blijven door het directe afzetgebied zo laag mogelijk. Naast reeds bestaande parken, volkstuincomplexen e.d. kan gedacht worden aan ongedefinieerde openbare ruimte voor kleinschalig agrarisch gebruik en het aan elkaar koppelen van deze gebieden. Om dit soort initiatieven sneller te realiseren dient de regelgeving te versoepelen. Om een permanente onderzoeksplek en model voor deze visie te ontwikkelen is het Panderplein project bedacht: het is duurzaam, permanent van karakter en maakt deel uit van een nieuwe strategie voor stadslandbouw in Den Haag en andere steden in Europa.

Tekst: Annechien Meier

Meer informatie:
Blog Annechien Meier
Website Annechien Meier