Eten als Einde: ingezonden verhalen (8) - De weg van de geur

OPROEP: Stroom Den Haag is op zoek naar verhalen over 'Eten als Einde'. De inzendingen worden gepubliceerd op dit Foodprint weblog. Vandaag 'De weg van de geur' van Marian Meerbeek. Overzicht alle Eten als Einde bijdragen: klik hier.

Het project Eten als Einde spreekt mij erg aan vanuit eigen ervaringen en rituelen rond het verlies van dierbaren en de raakvlakken met mijn werk als beeldend kunstenaar.

Foto: Marian Meerbeek

De eerste tijd na een overlijden is er vooral heel veel te regelen. Er is (nog) wel begrip voor je verdriet om het verlies. Na verloop van tijd wordt er verwacht dat je je activiteiten gewoon weer oppakt: ‘het leven gaat door’, dus jij moet ook weer door alsof er niets is gebeurd. Sterker nog: mensen voelen zich er ongemakkelijk bij als je na langere tijd nog over de overledene spreekt. De dood is bijna een taboe; in deze maatschappij is er nauwelijks gelegenheid en ruimte voor rouw en het herdenken van dierbaren. Daardoor kunnen nabestaanden zich soms onbegrepen en ontheemd voelen.

Mij helpt het om een soort ritueel te ontwikkelen waarbij je op je eigen manier de dierbare persoon herdenkt. Op speciale dagen (zoals de verjaardag van een overledene) spreek ik af met wat mensen die op de een of andere manier een band hadden met de overledene. Het begint al bij de inkopen voor de gezamenlijke maaltijd: ik ga naar de markt en koop groenten en fruit speciaal met de overleden persoon in gedachten (welke etenswaren herinneren mij aan hem/haar, wat was zijn/haar lievelingseten, of: wat aten wij samen op speciale dagen etc.). Op de afgesproken locatie komen we dan bij elkaar en kook ik een maaltijd, die een bijzondere betekenis heeft en herinneringen oproept. Een geurige maaltijd om het leven van de overledene te vieren met geuren die herinneringen oproepen. Zoals de geur van een pan mosselen, met na afloop de geuren van warme chocolademelk en glühwein. We zitten dan aan tafel om gezamenlijk te eten en elkaar dierbare verhalen en herinneringen te vertellen. Hierdoor krijg je even het gevoel, dat de overledene voor heel even weer bij ons is. De doden niet verzwijgen, maar vieren om wie ze waren. Een maaltijd om het leven van de overledenen te vieren met geuren die herinneringen oproepen.

Waarom geur? Geur heeft vele betekenislagen. Het reukvermogen is het sterkst van alle zintuigen verbonden met herinneringen. De kracht van geur is dat het herinneringen kan opwekken en je meteen kan terugbrengen naar een gebeurtenis. Als je een geur ruikt, wordt deze opgeslagen in een van de oudste gebieden van de hersenen, dat al ontwikkeld was bij onze primitieve voorouders: het deel van de hersenen dat emoties en geheugen stuurt. Nog vóór de spraakontwikkeling en het gebruiken van werktuigen, was dit gedeelte van onze hersenen al goed ontwikkeld. De reukzin is de meest primaire van al onze zintuigen, als enige rechtstreeks verbonden met de hersenen. Daarom zijn herinneringen die door een geur worden opgewekt heel direct en gaan weer leven. Ze worden emotioneel heftiger ervaren dan andere herinneringen. Geuren kunnen honderden kilometers en hele levens overbruggen.

'Luisteren naar de geur'
door je hart en ziel open te stellen

In Japan wordt een speciale techniek gebruikt, waarbij men een plaatje mica op gloeiende kolen plaatst. Op het plaatje geurend hout (of wierook). Het hout wordt niet verbrand, maar geeft subtiel geur af. Je ruikt niet, maar luistert naar de geur van het hout. Je stelt niet je neus open, maar eerder je hart en ziel.
De speciale geur van hout of wierook wordt al eeuwenlang gebruikt om mensen naar een ander spiritueel niveau te brengen.

Voor wat betreft mijn werk; dit gaat over herinneringen, tijdelijkheid en veranderingsprocessen. De dood is de ultieme verandering. Ik maak projecten en installaties die naast tastbare materialen ook niet-tastbare elementen gebruiken als sculpturaal medium. Elementen zoals geur, geluid en tijd brengen verandering aan  in het werk. De tastbare en niet-tastbare elementen in mijn werk beïnvloeden elkaar wat leidt tot transformatie van het werk en van onze visuele beleving. Het werk probeert hier een extra dimensie aan toe te voegen.

Tekst: Marian Meerbeek
www.marianmeerbeek.com