Verslag Symposium Eetbaar Park (1): Nils Norman ‘Permaculture’

Het symposium 'Eetbaar Park' vond op 22 oktober 2010 plaats bij volkstuinvereniging Nut en Genoegen. De bijeenkomst was bedoeld voor professionals op het gebied van stadsinrichting, groen en duurzaamheid, en presenteerde visies op een duurzame en groene stad. De vier sprekers, Nils Norman, Annechien Meier, Jan Jongert (2012 Architecten), Fransje de Waard en Thomas Rau, hebben op uiteenlopende wijze te maken met permacultuur. Onder leiding van Aukje van Roessel (De Groene Amsterdammer) werd onderzocht, welke bijdrage permacultuur in een stad als Den Haag kan leveren aan diverse beleidsterreinen. Vandaag het eerste deel van een verslag dat Suzanne van Soest maakte op basis van de videoregistraties.

Nils Norman (rechts) met Menno Swaak op Eetbaar Park Symposium (foto: Stroom Den Haag)

De Britse kunstenaar Nils Norman wortelt in een utopische traditie, die onder andere teruggrijpt op Thomas More’s gedachtegoed zoals vastgelegd in zijn boek ‘Utopia’. Daarin wordt een ideale maatschappij beschreven, waarbij het verbouwen en oogsten van eigen voedsel ruim aandacht krijgt.

Norman presenteert zijn werk zowel in het galerie- als museumcircuit als in de openbare ruimte. Juist de openbare ruimte biedt hem de kans om zijn ideeën in de praktijk te testen. In Kopenhagen bijvoorbeeld ontwierp hij een voetgangersbrug tussen een nieuw stadsdeel en de universiteit. Hij had namelijk ontdekt, dat in het stedenbouwkundig plan voor dit gebied niet voorzien was in publieke ruimte. Onder de titel Geocruiser (2001) verbouwde Norman een oude schoolbus tot plantenkas en bibliotheek (in 2002 onderdeel van de tentoonstelling 'Ways Out' bij Stroom Den Haag). Men kon hier boeken over ecologie, utopische architectuur, moestuintechnieken en alternatieve maatschappijvormen raadplegen en de planten in de bus groeiden als kool. Deze bus reed een jaar door Europa. Educatie en onderzoek spelen een grote rol in al het werk van Norman. Hij bouwde onder andere in New York een tijdelijke universiteit van gerecycled bouwmateriaal, waar hij de leerlingen leerde om zich bewust te worden van hun omgeving en de natuur. Recent heeft Norman onderzoek gedaan naar speeltuinen over de hele wereld. Hij onderzocht hoe ze verschillen, hoe ze worden gebruikt en hoe ze kunnen worden geoptimaliseerd, op een creatieve manier, zonder restricties en veiligheidsvoorschriften.

Eetbaar Park tijdens de opening in oktober 2010 (foto: Stroom Den Haag)

In samenwerking met Stroom heeft Norman twee permacultuur-tuinen en een duurzaam paviljoen in het Zuiderpark van Den Haag gemaakt. Die tuinen worden, onder regie van de Haagse permacultuur-organisatie Gezonde Gronden G’Aarde, door vrijwilligers en permacultuur-studenten aangelegd en onderhouden. Ze zijn bedoeld als inspiratie- en demonstratieplekken voor Den Haag en de hoop is, dat zowel in de omringende woonwijken als elders in de stad het initiatief navolging krijgt.


De aanleg van het Paviljoen bij Eetbaar Park. V.l.n.r.: Peter de Rooden (Stroom Den Haag); Nils Norman; Menno Swaak (Gezonde Gronden). Foto: Stroom Den Haag.

Norman’s interesse in permacultuur komt voort uit zijn fascinatie voor het oude idee van een Utopia, als een hoopvolle plek, een paradijs. Permacultuur blijkt van oudsher ook af te stammen van dat idee. Permacultuur is een ontwerpfilosofie, die de natuur als leidraad neemt bij het ontwerpen van tuinen, maar ook van gebouwen, producten en de maatschappij. In de geschiedenis zijn Utopia’s vaak afgebeeld en beschreven als ommuurde tuinen, waar men met elkaar danste, at en dronk. De harmonie die boeren bereikten door samenwerking met de natuur speelde ook een belangrijke rol in de vorming van het utopia-idee, en de politieke onafhankelijkheid die ontstaat door het verbouwen van eigen voedsel. Op die manier was een eetbare tuin ook een politiek instrument, die mensen hun onafhankelijkheid gaf.

Allerlei vormen van tuinieren zien we vandaag de dag onder andere terug in ‘site specific art’. Dit is een kunstvorm waarbij de kunstenaar zich manifesteert in het publieke domein (letterlijk: ‘plek’ of ‘plaatsgebonden kunst’), door ingrepen te plegen die de fysieke en/of sociale structuur op een specifieke plek beïnvloeden,veranderen of onderzoeken. Kunstenaars werken met het idee dat de natuur een kunstwerk is dat haar omgeving kan veranderen, zoals zorgvuldig geplaatste planten die de bodem van metalen zuiveren of paddenstoelen die de kracht hebben om asfalt open te breken. Een politieke lading hebben projecten als het ‘Tomkins Square Park Monument To Civil Disobedience’, waarbij Norman een stuk grond vrij maakte van wetten door het te benoemen als kunstwerk. De politie kon hierdoor de mensen, die het prettig vinden ’s nachts in het park te zijn, niet meer wegsturen.

De huidige crisistijd is volgens Norman een ideale tijd om het idee van permacultuur uit te werken. Mensen voelen zich machteloos ten opzichte van de globale economie en hebben behoefte aan onafhankelijkheid en saamhorigheid. Een lokale en collectieve groentetuin kan dan deze wens ondersteunen. Den Haag biedt een goede plek om dat te testen. Norman creëerde enerzijds een collectieve groentetuin waarin mensen samen werken, anderzijds creëerde hij een educatief programma waarin kinderen uit de stad en andere geïnteresseerden leren over het verbouwen van planten en composteren. Het project heeft zich op een natuurlijke manier ontwikkeld tot een serie workshops. Het paviljoen (of tuinhuis) is het resultaat van een interdisciplinaire samenwerking tussen verschillende partijen: de tuinders,  een architect en Norman zelf. De constructie bestaat uit strobaalwanden en een zogenaamd reciproco-dak. Naar Normans’ mening is het juist de educatieve laag die de kunstprojecten uniek en waardevol maakt.

Vragen:

Kan het Eetbare park in het Zuiderpark de komende tijd blijven bestaan?
Ja, er is een tijdelijke bouwvergunning (vijf jaar) verleend door de gemeente. Norman hoopt in de toekomst het project te kunnen uitbreiden in vergelijkbare tuinen als een netwerk in de stad.

Permacultuur hanteert in de tuinontwerpen vaak organische vormen. Is het mogelijk om ook vierkante en moderne vormen te gebruiken?
Een van de belangrijkste aspecten in permacultuur is ‘de rand’, of ‘de grens’ op het snijvlak van twee gebieden. Water en land, armoede en rijkdom. Juist hier ontstaat namelijk een grote biodiversiteit. Door een lijn die twee gebieden verdeelt  te buigen vergroot je de lengte ervan en dus het raakvlak. In de natuur zijn randen tussen verschillende soorten begroeiing meestal ook gebogen, en niet recht of hoekig. Deze patronen proberen we over te nemen, Maar de vierkante vorm kun je natuurlijk ook gebruiken.

Waarom hebben jullie geen permacultuurproject in de Binckhorst gemaakt zoals oorspronkelijk gepland?
De gebiedsontwikkeling in De Binckhorst liep anders dan gepland en het bleek lastig er een geschikte plek te vinden. Het Zuiderpark stond erg open voor onze projecten, wat fantastisch was.

Als je deze projecten ziet als test, wanneer kun je dan zeggen dat je test succesvol is geweest?
Dat weet ik niet. De projecten zijn al veel succesvoller dan ik had gehoopt. Maar misschien is een project wel succesvol als het een beetje op Utopia lijkt?

Wat is het kunstaspect in de permacultuur voor jou?
Het proces. Om studenten les te geven en workshops te doen. De kunstwerken die ik maak zijn geen objecten maar processen. Het idee van een kunstproject is helemaal niet vastomlijnd. 

Hoe integreer je de complexe en moderne voedselketen in je permacultuurplannen?
Dat weet ik ook niet. Een grote cultuurverandering zal plaats moeten vinden. Eerst was voedselproductie wel dichtbij, maar nu niet meer. Permacultuur hoeft niet altijd nut te hebben, het bevat ook schoonheid en educatie op zichzelf. Dat beantwoordt de vraag niet, maar als we het antwoord op die vraag hadden gehad, was het veel makkelijker geweest om dit project te doen.

Eetbaar Park symposium (Foto: Stroom Den Haag)

Fotoalbum Eetbaar Park
Meer informatie over Eetbaar Park